Εικόνες Εθνικής Αντίστασης 1940-1944 από τον Κώστα Μπαλάφα στο Μουσείο Μπενάκη

Τεκμήρια ιστορίας για «To Αντάρτικο στην Ήπειρο 1940 -1944» καταθέτει στην έκθεσή του στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς, από τις 11 Φεβρουαρίου, ο θρυλικός Κώστας Μπαλάφας, μαχητής του Ε.Λ.Α.Σ. και «ερασιτέχνης» φωτογράφος, καθιστώντας τον θεατή μάρτυρα στη δική του, μοναδική αντίληψη για τον κόσμο του βουνού.

Για πρώτη φορά, εκτίθενται 60 φωτογραφίες από ένα σύνολο 2.000 αρνητικών - το έργο του 90χρονου Κώστα Μπαλάφα - το οποίο κατέθεσε ο ίδιος πριν από λίγα χρόνια, στο Μουσείο Μπενάκη.

Μέσα στο κλειστό περίγραμμα των βουνών της Ηπείρου, ο Μπαλάφας εστίασε τον φακό του στον καθημερινό μόχθο του λαού, τα ήθη κι έθιμα, τη λαϊκή τέχνη κι αργότερα, το 1943, όταν φόρεσε τη στολή του Ε.Λ.Α.Σ., λειτουργώντας με αντανακλαστικά φωτορεπόρτερ, απαθανάτισε τις ατέλειωτες πορείες του αντάρτικου στα χιονισμένα βουνά, τις προετοιμασίες για μάχες, το κουκλοθέατρο του Κοτζιούλα, τις λαϊκές συνελεύσεις, την απελευθέρωση, τον Ναπολέοντα Ζέρβα το 1944, σε ομιλία του στα Γιάννενα, τον Άρη Βελουχιώτη με τον στρατηγό Σαράφη, έφιππους.

Οι φωτογραφίες του Μπαλάφα συλλαμβάνουν την ένταση των γεγονότων σε όλο τους το φάσμα. Το βιογραφικό του αναφέρει ότι, πριν από την κήρυξη του πολέμου, υπήρξε απόφοιτος της Γαλακτοκομικής Σχολής Ιωαννίνων και ήταν μαθητής για ένα διάστημα κοντά στον γνωστό φωτογράφο των Ιωαννίνων, Ιωάννη Πανταζίδη.

Τυχαία στα τέλη του 1940, ένα ιταλικό βομβαρδιστικό κατερρίφθη από ελληνικά αντιαεροπορικά πυρά, λίγο έξω από την πόλη των Ιωαννίνων. Ο Μπαλάφας βρήκε στα συντρίμμια ένα στρογγυλό κουτί με κινηματογραφικό φιλμ, που οι περισσότεροι πέρασαν για νάρκη και δεν ακουμπούσαν. Ο ίδιος το αγόρασε με αντίτιμο λίγες οκάδες καλαμποκάλευρο. Είχε ήδη αγοράσει μια φωτογραφική μηχανή Robot από έναν Ιταλό στρατιώτη κι έτσι έκοβε - λίγα - λίγα τα μέτρα του φιλμ, γέμιζε τα καρούλια του και φωτογράφιζε.

«Η απόλυτη συνείδηση που είχε ότι καταγράφει ιστορικές στιγμές για να τις παραδώσει στις επόμενες γενιές» επισημαίνει η επιμελήτρια της έκθεσης, Γεωργία Ιμσιρίδου, από το φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, «του έδωσε τη δύναμη να προβεί σε πολλές παρακινδυνευμένες ενέργειες, μια και οι δυνάμεις Κατοχής τιμωρούσαν με θάνατο όποιον παρέβαινε τη ρητή εντολή της απαγόρευσης των φωτογραφίσεων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η φωτογραφία των κρεμασμένων από τους Γερμανούς, Τόδουλου και Φαρίδη, δίπλα στη λίμνη των Ιωαννίνων». Ο Μπαλάφας , καταδιωκόμενος από τις ιταλικές και ελληνικές κατοχικές Αρχές, κατατάχθηκε στην 6η Ταξιαρχία του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (Ε.Λ.Α.Σ.). Παρέμεινε στις γραμμές του περίπου μέχρι την Απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τους Γερμανούς, τον Οκτώβριο του 1944.

Στη συνέχεια, ευνοϊκές συγκυρίες τού επέτρεψαν να αποφύγει τις διώξεις τον καιρό του Εμφυλίου, με τίμημα όμως την απομάκρυνση από την Ήπειρο και την οικογένειά του. Εγκαταλείποντας την Ήπειρο, εμπιστεύτηκε το φωτογραφικό του υλικό στην οικογενειακή του φίλη, Ιουλία Γοργόλη, η οποία το έκρυψε κάτω από το ξύλινο πάτωμα ενός γιαννιώτικου σπιτιού.

Χρόνια αργότερα, το 1974, όταν μετά την πτώση της Χούντας, ο επίσημος φωτογράφος του Ε.Λ.Α.Σ., Σπύρος Μελετζής, έκανε την πρώτη του έκθεση με τις φωτογραφίες του από το Αντάρτικο, ο Κώστας Μπαλάφας τού εκμυστηρεύτηκε ότι κι εκείνος έχει ανάλογο υλικό.

Ο Μελετζής τον παρότρυνε να ψάξει να το βρει και τότε ξανασυναντήθηκε ο δημιουργός με το έργο του, αντιμέτωπος με τα 2.000 αρνητικά, ταλαιπωρημένα από την υγρασία τριάντα χρόνων. «Ο ίδιος» σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης «συμπεριλάμβανε στις κατά καιρούς εκθέσεις του τις πιο συγκλονιστικές φωτογραφίες από αυτές. Ωστόσο, ευρέως γνωστές έγιναν το 1991, όταν συνταξιοδοτήθηκε από την Δ.Ε.Η.».

Εκείνη την περίοδο, είχε εκδώσει με δική του φροντίδα τον τόμο «Κώστας Μπαλάφας. Το Αντάρτικο στην Ήπειρο. Ασπρόμαυρες φωτογραφίες 1940 -1944».

«Συνέδεσε, θα λέγαμε, τα έως τότε βιώματα και τις μνήμες του με τη δημιουργία της νέας πραγματικότητας που έφερε ο πόλεμος στην Ελλάδα και στην Ήπειρο» σχολιάζει ο Τάσος Σακελαρόπουλος, ιστορικός του Μουσείου Μπενάκη.

«Στην έως τότε δύσκολη ζωή του τόπου του» συνεχίζει ο κ. Σακελαρόπουλος «προστέθηκε ο πόλεμος: τα γνωστά τοπία, τα γνωστά βουνά, οι γνωστές ομίχλες, τα γνωστά βράχια και τα γνωστά ποτάμια, κυριαρχούμενα από τις κατοχικές δυνάμεις άλλαξαν κτήτορες.

Η ήδη δοκιμαζόμενη Ήπειρος σε επίπεδο θεσμών και υποδομών απέκτησε ακόμη ένα βαρύτερο φορτίο με την απώλεια της ελεύθερης βούλησης των ανθρώπων της. Απέναντι στη νέα πραγματικότητα στάθηκε η Αντίσταση, η σταδιακή δημιουργία ενός κινήματος ανθρώπων ενάντια στην εθνική ακύρωση με γνώμονα τον πατριωτισμό, ορίζοντα την απελευθέρωση και κίνητρο τη βελτίωση της ζωής τους».

Η έκθεση του Κώστα Μπαλάφα, «Το Αντάρτικο στην Ήπειρο 1940 -1944» θα διαρκέσει έως τις 30 Απριλίου.